Główną cechą instrumentów pochodnych zwanych inaczej derywatywami jest to, że ich wartość uzależniona jest od instrumentów bazowych, którymi zwykle są papiery wartościowe, kursy walutowe, indeksy giełdowe, ceny towarów a nawet czynniki atmosferyczne.
Instrumenty pochodne dają inwestorowi możliwość osiągania zysków zarówno, gdy ceny instrumentu bazowego spadają, jak i rosną. Zależy to oczywiście od tego czy inwestor zajął tzw. pozycję krótką czy długą.
Inwestorzy wykorzystują instrumenty pochodne zarówno do spekulacji jak i ograniczenia strat spowodowanych spadkiem lub wzrostem ceny instrumentu bazowego.
Instrumenty pochodne, które opierały swoją wartość na spłacie oferowanych kredytów tzw. CDO (z ang. Collateralized Debt Obligation) są uważane za główną przyczynę globalnego kryzysu gospodarczego z 2008 roku.